SZTUKA FOTOGRAFII
Od camera obscura
do ciężkiej kamery fotograficznej

Od czerwca Stanisław Jasiński zaprasza na nowy cykl wykładów on-line, w których historię fotografii opowie z perspektywy rozwoju kamery fotograficznej. W tym odcinku zaprezentowane zostanie najstarsze (chociaż wciąż pozostające w użyciu) narzędzie fotograficzne – camera obscura oraz kolejne etapy ewolucji tego urządzenia do końca XIX wieku; do postaci ciężkiej kamery atelierowej.

Według starogreckiej legendy – zaczyna opowieść Jasiński, – pewien człowiek miał niewielką dziurę w ścianie swojego domu i któregoś dnia w wyciemnionym pomieszczeniu na przeciwległej ścianie zobaczył dziwny obraz przestrzeni przed swoim domem. Osobliwy dlatego, że odwrócony „do góry nogami” i odwrócony stronami. Być może człowiek to fascynujące zjawisko fizyczne zaobserwował już w czasów prehistorycznych, gdy na ścianie jaskini pojawiał się obraz powstały dzięki szczelinie w skale…

Zjawiska fizyczne leżące u podstaw działania camera obscura opisał w Optyce Grecki matematyk Euklides (325-265 p.n.e.). Pierwszy opis wykonania i zastosowania camera obscura podał w 1020 r. Alhazen czyli Ibn al-Hajtam z Basry w dziele naukowym Al-Manzir. Zainteresowanie urządzeniem powróciło w dobie Odrodzenia. W 1519 r. Leonardo da Vinci opisał udoskonaloną ciemną skrzynkę, w 1550 r. Girolamo Cardano zaopatrzył camera obscura w pojedynczą soczewką skupiającą, a w 1568 r. Danielo Barbaro podał pierwszy opis przesłony. W 1604 r. drukiem ukazało się przełomowe dzieło Johannesa Kepplera Ad Vitellionem paralipomena (Astronomiae pars optica), zawierające między innymi szczegółowy opis camera obscura. W połowie XVII w. pojawiła się urządzenie udoskonalono przez zaopatrzenie go w zestaw soczewek i lustro odwracające obraz. W tej postaci wynalazek wzbudził natychmiast zainteresowanie ówczesnych rysowników, malarzy i grafików (m.in. Johannesa Vermeera). W 1769 r. pojawiła się camera obscura z obiektywem i tubusem zamiast stałej przedniej ściany.

Pod koniec XVIII pojawiły się opisy doświadczeń badających efekt fotochemiczny, czyli zjawisko zmiany barwy niektórych substancji chemicznych pod wpływem światła. Szybko wynalazców zaczęła zaprzątać idea rejestracji optycznego obrazu z camera obscura przy pomocy reakcji chemicznych. Już w latach 1785-1803 Thomas Wedgwood otrzymywał rysunki fotogeniczne – nieutrwalone odbitki kontaktowe. Osiemnastego sierpnia 1839 r. współpracujący ze sobą wynalazcy: fizyk Joseph Nicéphore Niépce i malarz Louis Jacques Mandé Daguerre na posiedzeniu Akademii Nauk i Sztuk Pięknych w Paryżu oficjalnie ogłosili wynalazek dagerotypii. Dzień ten przyjmuje się jako datę narodzin fotografii, chociaż John Herschel już w 1833 r. użył terminów: fotografia, negatyw i pozytyw, ale w odniesieniu do wynalazku Williama Henry'ego Foxa Talbota – najpoważniejszego konkurenta dagerotypii. Negatywowo-pozytywowa metoda Talbota z biegiem lat przeważyła nad dagerotypią, gdyż umożliwiała otrzymanie niewielkim kosztem dowolnej liczby pozytywów z jednego negatywu, co natychmiast zainteresowało wydawców książek i coraz liczniejszych czasopism.

Ówczesny fotograf zaopatrywał się w kamerę tak solidną, jak solidny powinien być żywot mieszczanina II połowy XIX wieku… Zazwyczaj urządzenie ważyło kilkadziesiąt kilogramów i fotograf potrzebował silnego pomocnika do dźwigania kamery, ustawiania statywu, ostrzenia obrazu na matówce. W roku 1900 zbudowano w USA najcięższą kamerę fotograficzną świata.  Był to słynny Mamut Georga Lawrence`a ważący prawie tonę!!!

W pierwszych dziesięcioleciach wieku XX kamera fotograficzna przejdzie kolejne ewolucje. O tym w kolejnym odcinku…

Wykład przygotował Stanisław Jasiński – fotografik i instruktor fotografii, członek Związku Polskich Artystów Fotografików, specjalista ds. fotografii WOAK. W latach 2007-2009 był prezesem Okręgu Kujawsko-Pomorskiego ZPAF, pełnił funkcję przewodniczącego, obecnie jest sekretarzem Okręgowej Komisji Kwalifikacyjnej ZPAF. Jest autorem kilkunastu wystaw indywidualnych, uczestniczył w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych krajowych i zagranicznych. Znawca historii fotografii oraz kolekcjoner zabytkowych aparatów i innych artefaktów związanych z tą dziedziną sztuki. Stanisław Jasiński publikuje artykuły teoretyczne i krytyczne w Fotografii, Krytyce Literackiej oraz Biuletynie Informacji Kulturalnej. Jest też organizatorem i kuratorem wystaw fotograficznych – m.in. Edwarda Hartwiga, Michała Kokota, Andrzeja Różyckiego.

Informacje: stanislaw.jasinski@woak.torun.pl    tel. 56 652 27 55