Marian Adam Rejewski

Urodził się  w 1905 w Bydgoszczy, zmarł w 1980 w Warszawie, polski matematyk i kryptolog, który w 1932 roku złamał szyfr niemieckiej Enigmy, przyczyniając się do wygrania wojny przez aliantów.

Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 roku w Bydgoszczy. Państwo Matylda
i Józef Rejewscy wraz z siedmiorgiem dzieci mieszkali w kamienicy mieszczącej się przy ulicy Wileńskiej 6. W latach 1912-1915 Marian uczęszczał do niemieckiej szkoły    elementarnej, a  następnie   naukę   kontynuował w męskim gimnazjum klasycznym (Królewskie Gimnazjum im. Fryderyka, które 1920 roku przekształciło się w Państwowe Gimnazjum Klasyczne).  Wykładowym językiem większości przedmiotów był język niemiecki. Jego znajomość miała wpływ na dalsze losy Mariana. Rejewski oprócz języka niemieckiego uczył się również  polskiego, francuskiego, angielskiego oraz łaciny, greki.

W 1923 roku podjął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego pod kierunkiem prof. Zdzisława Krygowskiego. W 1928 roku wziął udział
w kursie kryptologii organizowanym przez Oddział II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Kurs ten był pomysłem majora Franciszka Pokornego i porucznika Maksymiliana Ciężkiego. Miał on na celu rekrutację matematyków do łamania szyfrów wojskowych. Do tej pory pracowali przy tym przeważnie lingwiści i psycholodzy.W tym samym roku Marian Rejewski obronił pracę magisterską i udał się na studia podyplomowe z zakresu matematyki ubezpieczeniowej na Uniwersytet w Getyndze. Po roku przerwał te studia i wrócił do Poznania.  Objął stanowisko młodszego asystenta w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Poznańskiego. Równocześnie podjął współpracę z Oddziałem II SG.

W 1932 roku została rozwiązana ekspozytura Biura Szyfrów w Poznaniu. Trzej najwybitniejsi matematycy otrzymali propozycję pracy w Warszawie. Henryk Zygalski, Jerzy Różycki i Marian Rejewski przenieśli się do Warszawy i podjęli pracę w Biurze Szyfrów. Mieściła się ona w siedzibie Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Pałacu Saskim.

Rejewski dostał dodatkowe zadanie rozpracowania nowego szyfru maszynowego.
Na podstawie zaszyfrowanych depesz, handlowej wersji Enigmy (znacznie uboższej wersji od tej wojskowej), notatek dotychczasowej pracy kryptologów nad Enigmą oraz nie aktualnej  kopii kluczy, stworzył on w grudniu 1932 roku konstrukcję maszyny Enigma. Sporządził również matematyczną podstawę rozwiązania kodów Enigmy    opartą  na   teorii   permutacji. Jak   pisze   Krzysztof   Osiński   „d o dnia    dzisiejszego    uznawane jest to
za największe osiągnięcie kryptologiczne dokonane przez pojedynczego człowieka” 

(K. Osiatyński: Marian Rejewski 1905-1980. Warszawa : IPN, 2015, s.  8). Po pierwszych sukcesach do pracy nad szyframi Enigmy dołączają Jerzy Różycki i Henryk Zygalski.

Referat Niemiecki Biura Szyfrów (BS4) w 1937 roku został przeniesiony do pilnie strzeżonego i tajnego ośrodka znajdującego się w Lesie Kabackim, niedaleko miejscowości Pyry. W związku z pogarszającą się sytuacją polityczną i brakiem funduszy do dalszej pracy nad ciągle udoskonalaną przez Niemców Enigmę,  Polacy zdecydowali się na ujawnienie swoich dokonań.    W ośrodku  „Wicher” w Pyrach, 25 i 26 lipca 1939 roku doszło do spotkania sojuszników wywiadu polskiego, francuskiego i brytyjskiego. Polacy zdradzili aliantom, że złamali kod Enigmy. Przekazali również repliki wojskowej wersji Enigmy sporządzonej w  zakładach „AVA”,  schemat bomby kryptologicznej  (tj. specjalne urządzenia automatycznie łamiące szyfrogramy Enigmy) oraz tzw. płachty Zygalskiego, które były materiałami pomocniczymi w ustaleniu nastawienia bębenków.

1 września Marian Rejewski i jego dwaj koledzy pracujący przy łamaniu kodów Enigmy zostali, w ramach powszechnej mobilizacji, powołani do służby wojskowej.  Natychmiast    zostali     też   oni     wyreklamowani     (polega   to   na     zwolnieniu    osób od obowiązku pełnienia czynnej    służby     wojskowej   w     celu   zapewnienia   zasobów   osobowych,    stabilnej i kompetentnej obsady na stanowiskach pracy związanych z  wykonywaniem  zadań obronnych) i   pozostając   nadal   pracownikami   cywilnymi   rozpoczęli  pracę związaną z ewakuacją Biura Szyfrów. Wraz z dokumentacją i częścią sprzętu (niszczonego systematycznie w czasie ewakuacji), udali się początkowo pociągiem, a następnie samochodami do Bukaresztu. Po uzyskaniu zgody przez   attaché  wojskowego   polskiej ambasady, zgłosili się do   ambasady   angielskiej, a następnie francuskiej. Uzyskali pomoc Francuzów i przedostali się   do Francji.       W   francuskim   tajnym  ośrodku kryptologicznym „Bruno” dalej pracowali nad Enigmą. W czerwcu ośrodek został ewakuowany do Algieru.

Następnie  kryptolodzy ponownie przedostali się do Francji. Zostali zakwaterowani
w tajnym ośrodku wywiadowczym „Cadix” w Uze. Były to już tereny zajęte i kontrolowane przez Rzeszę Niemiecką. Kryptolodzy otrzymali nową tożsamość. W dokumentach otrzymanych przez Mariana Rejewskiego figurował on jako Pierre Ranaud, nauczyciel matematyki z liceum w Nantes. Niestety i ta placówka,  w obawie przed namierzeniem jej przez Niemców, musiała zostać zlikwidowana. Marian Rejewski i Henryk Zygalski  nielegalnie przekroczyli granicę francusko-hiszpańską (Jerzy Różycki   zginął  w  styczniu  1942   roku).   Po   przekroczeniu   granicy  zostali  okradzeni przez przemytników,
a następnie aresztowani przez żandarmerię hiszpańską. Przez trzy miesiące byli przetrzymywani w kilku więzieniach. Na szczęście dzięki interwencji Polskiego Czerwonego Krzyża (a faktycznie  brytyjskiego wywiadu) 4 maja 1943 roku zostali uwolnieni  z więzienia, ale przebywali pod nadzorem policyjnym.

Przedostali się do Madrytu. Cały czas trwała organizacja  ich ewakuacji. 22 lipca 1943 roku wsiedli do pociągu i przybyli  do małego portu portugalskiego, gdzie dostali się na kuter rybacki.  Na morzu przesiedli się na brytyjski okręt wojenny. Z Gibraltaru samolotem udali się do Anglii ( z tego samego lotniska, z którego wyleciał na swój ostatni kurs generał Władysław Sikorski). W Wielkiej Brytanii zostali wcieleni do wojska i otrzymali przydział do polskiej kompanii radiowywiadowczej stacjonującej w Boxmoor pod Londynem.

Po zakończeniu wojny Marian Rejewski został zdemobilizowany i postanowił wrócić
do kraju. 21 listopada 1946 roku przypłynął statkiem pasażerskim do Gdyni. Przyjechał
do Bydgoszczy. 1 lutego 1947 roku podjął pracę w fabryce Kabel Polski.  Stracił ją
na skutek działań Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Pracę znalazł w Związku Mierniczym, następnie Związku Branżowym Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej, później w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy. Ze względu na stan zdrowia w 1967 roku przeszedł na rentę inwalidzką. Przeprowadził  się wraz z rodziną do kamienicy przy ulicy
1 Maja 10 i tutaj spisał swoje wspomnienia.

Po publikacji generała Gustawa Bertranda o łamaniu kodów Enigmy i zaznaczeniu przez niego, że kody te złamali trzej polscy kryptolodzy, Rejewski ujawnił swoją pracę w Biurze Szyfrów  Oddziału II Sztabu Głównego. W 1969  Rejewscy przeprowadzili się do odzyskanego mieszkania w Warszawie przy ulicy Gdańskiej 2. Marian Rejewski zmarł 13 lutego 1980 roku. Został pochowany na Powązkach w Warszawie.

Artykuł pochodzi ze strony: Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy
Polecamy stronę poświęconą Marianowi Rejewskiemu: www.marian-rejewski.pl