„TYDZIEŃ PŁOWIECKI” — WŁOCŁAWSKIE MEDALE O TEMATYCE PŁOWIECKIEJ

W zbiorach Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej znajdują się dwa ciekawe, niezwykle rzadkie, medale pamiątkowe o tematyce płowieckiej, zaprojektowane przez miejscowych artystów: Kazimierza Borkowskiego i Jana Sowińskiego. Wydano je nakładem Muzeum Kujawskiego w 1961 r. jako pamiątki związane z wystawą przygotowaną z okazji 630 rocznicy bitwy pod Płowcami. Wypalono je w Zakładach Fajansu we Włocławku.

Pierwszy z nich, projektu Kazimierza Borkowskiego, którego nakład liczył 500 sztuk, wykonany został w glince ceramicznej o średnicy 45 mm przez żonę artysty — Jadwigę Borkowską — która była wykonawczynią wszystkich projektów męża. Medal w muzeum reprezentowany jest w pięciu egzemplarzach, każdy w innej kolorystyce, od ceglastego przez kolor beżowy, po odcień barwy zielonej. Na awersach nawiązują wyobrażeniem do pieczęci dużej majestatycznej Władysława Łokietka znanej już z dokumentu z 1320 r., a następnie z 1328 i 1333 r. Artysta dość wiernie starał się przenieść wizerunek pieczęci liczącej 10 cm średnicy, dodając jednocześnie, po bokach postaci, daty wskazujące rocznicowy charakter medalu.

Na pierwszym planie widzimy króla siedzącego na tronie, czyli majestacie, ubranego w tunikę z koroną na głowie. W prawej ręce trzyma berło, w lewej jabłko królewskie. U stóp tronu umieszczony jest herb rodowy kujawski. Legenda otokowa zawarta jest w jednym wierszu: + WLADISLAVS DEI GRA REX POLONIE CRACOUIE SADOMIR SIRAD LANCIE CVIAVIE. Wyszczególnione są tytuły królewskie, zwykle umieszczano je w porządku, w jakim poszczególne ziemie wchodziły w skład Królestwa. Na rewersie medalu znajduje się napis w dwóch wierszach: PŁOWCE-/-WŁOCŁAWEK. Na jednym z medali adnotacji tej brak.

Medale nawiązują swą formą do pieczęci także poprzez przepleciony sznurek symbolizujący sznureczki jedwabne, na których zawieszano woskowe sigillum przy dokumentach. Pieczęcie majestatyczne wykonywane były przez najlepszych złotników zaraz na początku każdego panowania. Wśród pieczęci królewskich były najwspanialsze i najpiękniejsze, a zarazem najważniejsze i najbardziej cenione. Władysław Łokietek w 1325 r. tłumaczył się w jednym z dokumentów, że przywiesza do niego pieczęć mniejszą, ponieważ majestatyczna jest właśnie u złotnika w naprawie. Przyjmuje się, że posiadali je wszyscy królowie, poczynając od Przemysła II z 1295 r., chociaż dotąd nie są znane lub nieodnalezione pieczęcie kilku władców.

Sztuki plastyczne były wielką pasją życiową Kazimierza Borkowskiego (1910–1991), handlowca z wykształcenia, mieszkającego i pracującego w Wilnie do 1945 r. Już jako dziecko pobierał nauki rysunku i perspektywy u Eugeniusza M. Kazimirowskiego — malarza, artystę i jednocześnie przyjaciela domu rodziców Kazimierza. W 1945 r., wraz z falą repatriantów K. Borkowski przeniósł się do Polski centralnej i osiadł z rodziną we Włocławku, gdzie z braku źródeł utrzymania zorganizował rodzinną pracownię lalek i papierów introligatorskich. Twórczość pamiątkarska i związana z nią medalierska wypełniła niemal w całości drugą połowę życia artysty. Pierwsze prace zaprojektował K. Borkowski w 1960 r. — były to pamiątkowe plakiety wykonane z okazji 550 rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Następnym, zrealizowanym dziełem, są prezentowane medale pamiątkowe wykonane z okazji 630 rocznicy bitwy płowieckiej, w których projektant inspirował się materiałem sfragistycznym. Odtąd wątki heraldyczno-sfragistyczne często pojawiały się w pracach Kazimierza Borkowskiego.

Kolejny medal poświęcony 630 rocznicy bitwy pod Płowcami został wykonany zaledwie w 53 egzemplarzach. Twórcą jego był rzeźbiarz i ceramik Jan Sowiński (1911–1990), urodzony w Kielcach, absolwent Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Uczestnik wojny obronnej 1939 r., działacz ZWZ, jeniec niemieckich obozów koncentracyjnych. W 1953 r. przeprowadził się do Włocławka i do 1979 r. pracował w Ośrodku Wzorcującym Włocławskich Zakładów Ceramiki Stołowej jako projektant form i wzorów galanterii fajansowej. Z wielką pasją wykonywał plakiety i medale, które określał jako „pamiątkarstwo okolicznościowe”.

Muzeum włocławskie posiada dwa medale wykonane w fajansie szkliwionym, w kolorze złotym, o średnicy 49 mm. Na awersie artysta przedstawił wizerunek króla w koronie, z berłem i jabłkiem królewskim, zasiadającego na tronie. W otoku napis: WLADISLAVS . DI . G . REX. Na stronie odwrotnej centralnie umieszczony jest herb Włocławka z otaczającym go napisem: 1331 . PŁOWCE . 1961 )(WŁOCŁAWEK. Wizerunek awersu jest wzorowany na stronie głównej florena Władysława Łokietka — pierwszej złotej polskiej monety, znanej w jednym tylko egzemplarzu. Została odkryta w 1847 w Bochni, a w 1896 r. odkupił ją od właściciela bibliofil, kolekcjoner i numizmatyk hrabia Emeryk Hutten-Czapski. Obecnie znajduje się w Muzeum im. E. Hutten-Czapskiego (oddział MNK) w Krakowie.

W zbiorach włocławskiej placówki zachowały się bardzo ciekawe i niezwykle rzadkie modele gipsowe do medalu, które posłużyły w procesie tworzenia dzieła. J. Sowiński przygotował po dwie wersje awersów i rewersów, obecnie sklejone tworzą pierwowzór medali. Dopełnieniem kolekcji są formy gipsowe (matryce), służące do tłoczenia tych nielicznych, a niezmiernie interesujących, fajansowych medali pamiątkowych.

Marian Cieślak