Rok to okres, podczas którego Ziemia obiega Słońce. Czasem rok, składający się z dwunastu kolejno ponumerowanych miesięcy, otrzymuje też nazwę. Dzieje się tak, gdy chcemy upamiętnić jakiegoś wielkiego człowieka. Kogoś, kto wpłynął na losy całego świata.
Na całym globie obecny rok będzie zatem nie tylko w kolejności 2023. od narodzenia Chrystusa, ale także rokiem Mikołaja Kopernika – Rokiem Kopernikańskim. Bowiem 550 lat temu, 19 lutego 1473 roku, w Toruniu urodził się człowiek – jeden z tych, którzy w radykalny sposób zmienili nasze dzieje. W dodatku, w przypadku Kopernika, jego przełomowe ustalenia dotyczyły ruchu ciał niebieskich, czyli: Słońca, Ziemi (oraz innych planet) i Księżyca. Zjawisk astronomicznych, według których przyjęliśmy mierzyć czas i układać kalendarze. Podczas gdy od najmłodszych lat uczymy się z wierszyka-rymowanki o tym, że „Kopernik wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”, nie do końca uświadamiamy sobie nie tylko doniosłość jego odkrycia, ale też skalę jego wiary w siłę nauki. Otóż ten syn toruńskiego kupca, wyposażony jedynie w poczynione przez siebie obserwacje astronomiczne i takież obliczenia, odważył się zakwestionować, obowiązującą ponad 1300 lat teorię o tym, że to Słońce krąży wokół Ziemi. Mimo że stały za nią autorytety: Arystotelesa, Ptolemeusza i Kościołów (katolickiego i protestanckich). I choć jego ustalenia dopiero za trzy stulecia zostały oficjalnie uznane i potwierdzone, to natychmiast po opublikowaniu księgi De revolutionibus orbium coelestium, doszło do tzw. przewrotu kopernikańskiego. Najpierw uczeni, a potem już stopniowo twórcy innych dziedzin, uznali, że sytuacja Ziemi we Wszechświecie nie jest wyjątkowa. A to doprowadziło do powstania nowożytnej nauki i zmian w sposobie myślenia o człowieku oraz jego miejscu w świecie.
Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo, czasy dzielą się na przed i po Koperniku – uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.
Zwłaszcza my mamy szczególny powód, by być z niego dumni. Ten, którego zna dziś cały świat, od początku swej uniwersyteckiej drogi, gdy w 1491 roku zapisywał się do Krakowskiej Akademii, aż do jej końca w 1543 roku podkreślał, że jest torunianinem. Na okładce swego epokowego dzieła O obrotach sfer niebieskich, oprócz imienia i nazwiska, umieścił łacińskie określenie „torinensis”, czyli torunianin. Innymi słowy „Mikołaj Kopernik z Torunia”. Tegoż Torunia, który jest jedną z dwóch stolic naszego regionu i siedzibą jego władz samorządowych.
—–
Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 roku. Wychowywał się tu i rozpoczął swoją edukację w szkole parafialnej. Środowisko, w którym dorastał młody Mikołaj, ukształtowało jego charakter, przygotowując go do podjęcia w przyszłości działalności naukowej i pełnienia funkcji publicznych. Dojrzewając w rodzinie kupieckiej, od dzieciństwa stykał się z problemami natury ekonomicznej. Brał też aktywny udział w życiu publicznym.
W wieku 18 lat Mikołaj Kopernik podjął studia na Akademii Krakowskiej, gdzie w ramach sztuk wyzwolonych poznawał dorobek ówczesnej astronomii, w tym teorię geocentryczną Ptolemeusza. W 1496 roku rozpoczął studia na uniwersytecie w Bolonii. Studiował prawo, uczył się języka greckiego, prowadził także obserwacje astronomiczne. Przez dwa lata studiował medycynę w Padwie, a w Ferrarze uzyskał stopień doktora prawa kanonicznego.
Po powrocie z Włoch pod koniec 1503 roku zamieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Pełnił funkcję lekarza biskupa warmińskiego. Przygotował tam rozpowszechniany w odpisach Commentariolus („Komentarzyk”), w którym przedstawił po raz pierwszy skrótowy opis systemu heliocentrycznego, jeszcze pozbawiony aparatu matematycznego. Brał udział w europejskim życiu naukowym, prowadząc intensywną korespondencję na tematy astronomiczne, a jego Commentariolus był czytany przez wielu ówczesnych naukowców.
Był wszechstronnym człowiekiem renesansu, nie tylko astronomem, ale również matematykiem. Zajmował się przede wszystkim geometrią, w tym trygonometrią, w której stworzył m.in. tzw. twierdzenie Kopernika, dotyczące geometrii płaskiej. Był też lekarzem i ekonomistą. 21 marca 1522 roku na zgromadzeniu Stanów Pruskich w Grudziądzu wygłosił traktat De aestimatione monetae, w którym sformułował prawo znane dzisiaj jako prawo Kopernika–Greshama, mówiące o wypieraniu dobrej monety przez monetę złą. W roku 1528 ogłosił traktat o biciu monety.
Zmarł 21 maja 1543 roku. Najważniejsze dzieło jego życia De revolutionibus orbium coelestium zostało wydane w Norymberdze w tym samym roku, jeszcze w czasie jego choroby i według legendy dotarło do niego tuż przed śmiercią.
Przez długi czas poszukiwano jego grobu we Fromborku. Gdy w końcu się to udało i badania szkieletu, przede wszystkim rekonstrukcja wyglądu twarzy na podstawie czaszki, pozwoliły zidentyfikować słynnego astronoma, samorząd województwa zorganizował w maju 2010 roku powtórny pogrzeb Mikołaja Kopernika. Trumna z jego szczątkami znalazła się m.in. w Toruniu, Chełmnie i Grudziądzu.
Dzieło Kopernika wpłynęło na rozwój astronomii i innych nauk przyrodniczych. Było początkiem tzw. przewrotu kopernikańskiego w nauce, rozumianego jako zmiana paradygmatu, czyli zbioru pojęć i teorii tworzących podstawy nauki. Jednym z podstawowych pojęć w kosmologii jest zasada kopernikańska – stwierdzenie, że ludzie na Ziemi lub szerzej w Układzie Słonecznym, nie są uprzywilejowanymi obserwatorami Wszechświata. Zasada kopernikańska leży u podłoża zasady kosmologicznej, zakładającej izotropowość i jednorodność Wszechświata.
Pamięć osiągnieć Mikołaj Kopernika jest kultywowana na całym świecie. Jego imieniem nazwano m.in. duży krater na Księżycu, planetoidę a także gwiazdę, wokół której odkryto pięć planet – gwiazdę będącą słońcem innego układu planetarnego.
W roku 1973 cały świat uroczyście obchodził 500. urodziny Mikołaja Kopernika. Na satelicie Kopernik 500 (Interkosmos – 9) znalazła się na orbicie okołoziemskiej pierwsza polska aparatura naukowa do obserwacji radiowych naszego Słońca, przygotowana przy udziale toruńskich astronomów. W ramach przygotowań do 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika wybudowano miasteczko uniwersyteckie UMK na Bielanach, otwarto Planetarium w Grudziądzu (dzisiaj Planetarium i Obserwatorium im. Mikołaja Kopernika w Grudziądzu). Powstały dzieła sztuki inspirowane dokonaniami Kopernika (rzeźby w Toruniu, mozaika na ścianie auli UMK, pomnik w Grudziądzu). Harcerze, w tym także z naszego regionu, brali przez kilka lat udział w „Operacji 1001 Frombork”, w ramach której odbudowywano miasto i jego zabytki. W 1983 roku Toruń, Grudziądz i Włocławek założyły wraz z innymi miastami związanymi z Kopernikiem Federację Miast Kopernikowskich. Imię Mikołaja Kopernika nosi największy w naszym regionie uniwersytet, w którym funkcjonuje Centrum Badań Kopernikańskich, a także szereg instytucji w naszym województwie, w tym ponad 20 szkół i placówek. W ramach programu Astrobaza Kopernik w województwie kujawsko-pomorskim działa unikalna w skali świata sieć przyszkolnych obserwatoriów astronomicznych.
Ogłoszenie roku 2023 Rokiem Mikołaja Kopernika będzie okazją do przypomnienia dorobku tego wybitnego człowieka renesansu, wielkiego astronoma i ekonomisty, który urodził się i mieszkał przez część swojego życia na ziemiach, które obejmuje współczesne województwo kujawsko-pomorskie. Rok Mikołaja Kopernika będzie również sprzyjał popularyzacji i rozpowszechnianiu dorobku nauki, szczególnie tych dziedzin, którymi zajmował się Kopernik, a są to nie tylko astronomia i nauki przyrodnicze, ale również ekonomia, zarządzanie i administracja.