Pałac w Nawrze – koncepcja muzeum i wizualizacje rewitalizacji

Trwają zaawansowane przygotowania do remontu konserwatorskiego zespołu pałacowo-parkowego w podtoruńskiej Nawrze, w którym będzie miało swoje miejsce przyszłe Muzeum Ziemiaństwa im. Rodziny Sczanieckich. Inwestorem jest marszałkowskie Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu, a założona koncepcja restauratorsko-adaptacyjna otrzymała już zatwierdzenie przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

– Nawrzański pałac to nasza lokalna perła architektury klasycystycznej, do tego jest związany z dobrze zasłużonymi dla rozwoju społecznego i gospodarczego ziem naszego województwa rodzinami Sczanieckich i Kruszyńskich. Przedwojenni właściciele Nawry to wybitni polscy patrioci, żołnierze powstań, działacze społeczni, mecenasi kultury i nauki, wysokiej klasy przedsiębiorcy rolni, politycy. Placówka kulturalna, która tu powstanie, to hołd, który oddajemy przedwojennej ziemiańskiej inteligencji, która swoją rolę społeczną postrzegała jako służbę na rzecz polskości – podkreśla marszałek Piotr Całbecki, który jest inicjatorem odbudowy Nawry i powołania przyszłego muzeum, założonego jako otwarty, nowoczesny ośrodek kulturalny.

Misję odrestaurowania parku i pałacu w Nawrze, które latem 2022 zostały przez rodzinę Sczanieckich oficjalnie przekazane samorządowi województwa, marszałek Piotr Całbecki powierzył Kujawsko-Pomorskiemu Centrum Dziedzictwa, które przygotowało założenia programowe i funkcjonalne ośrodka. Obecnie trwają kompleksowe prace projektowe, które powinny się zakończyć w drugim kwartale 2023.

Szacowany koszt inwestycji to 40-50 milionów złotych, środki pochodzić będą z naszego programu regionalnego (Fundusze Europejskie dla Kujaw i Pomorza) perspektywy 2021-2027. Zakładamy, że prace budowlane będą mogły się rozpocząć wiosną przyszłego roku. Zakończenie inwestycji planowane jest pod koniec roku 2026.

Beata Krzemińska
rzecznik prasowa Urzędu Marszałkowskiego

Nawra to miejscowość położona w gminie Chełmża, niewielka, ale posiadająca bogatą historię. Najstarszym zachowanym zabytkiem architektury jest pochodzący z XIV w. kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, w którym podziwiać możemy im.in. epitafium Kruszyńskich, datowane na 1815 r. I to właśnie z rodziną Kruszyńskich, a przede wszystkim Sczanieckich związane są lata świetności Nawry.
Najbardziej namacalnym znakiem tego okresu, niezależnie od obecnego stanu budynku, jest klasycystyczny pałac zbudowany dla Konstantego Kruszyńskiego na przełomie XVIII i XIX w. Zastąpił on dotychczasowy dwór drewniany, a projekt opracował wybitny polski architekt Hilary Szpilowski. Kolejne rozbudowy i inwestycje związane były już z działalnością rodziny Sczanieckich. W II poł. XIX w. założony został m.in. park z ozdobnymi krzewami, kwiatami i alejami lipowymi. Umieszczono w nim również polanę ze stawem oraz kort tenisowy. Ważną częścią założenia były też ogrody ze szklarniami.

Pałac w Nawrze przez długie dziesięciolecia stanowił ważny ośrodek życia  politycznego, społecznego i kulturalnego Pomorza Nadwiślańskiego. Zarówno przedstawiciele rodziny Kruszyńskich, jak i wybitni przedstawiciele Sczanieckich aktywnie działali w wielu organizacjach społecznych, kulturalnych i ekonomicznych. Byli oni uczestnikami sejmów, a także brali udział w powstaniach narodowych. Poza tym, dbając o rodzimą kulturę, organizowali w pałacu „polskie bale ziemiańskie”.

Chlubą nawrzańskiego pałacu była także biblioteka. Na bieżąco uzupełniana i rozbudowywana, szybko stała się jedną z największych na obszarze Pomorza, a jej wartościowy zasób przyciągał w XIX i XX w. ówczesnych wybitnych badaczy. Wśród nich był choćby Wojciech Kętrzyński, który porządkował tamtejsze zbiory, przy okazji wykorzystując je do swoich prac badawczych.

Stopniowy upadek pałacu w Nawrze rozpoczął się wraz z wybuchem II wojny światowej, zajęciem go w 1940 r. przez Niemców oraz wysiedleniem rodziny Sczanieckich do Chełmży. Po wojnie, budynek na krótko należał do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, następnie PGR-u, a od 1974 r. Zakładu Doświadczalnego Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
W 2020 r. decyzją spadkobierców rodziny Sczanieckich założenie pałacowo–parkowe zostało przekazane samorządowi województwa kujawsko-pomorskiego z przeznaczeniem na utworzenie Muzeum Ziemiaństwa im. rodziny Sczanieckich w Nawrze. Pracami związanymi z rewitalizacją założenia pałacowo-parkowego w Nawrze zajmuje się Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu.

W ogólnej koncepcji, zabytkowe założenie ma zostać poddane kompleksowym pracom rewitalizacyjnym i konserwatorskim. Zachowany do dziś budynek pałacu, jego dwie oficyny, „dom ogrodnika” z budynkiem gospodarczym oraz ziemna piwnica zostaną wyremontowane. Wykonane zostaną prace pielęgnacyjno-konserwatorskie szaty roślinnej parku obejmujące także nowe nasadzenia. Odtworzone zostaną układy dróg, ścieżek i osi widokowych. Ponadto w ramach przywracania integralności zespołu pałacowo-parkowego, planowane jest również odtworzenie nieistniejących już dziś obiektów tj. domu zarządcy, szklarni-oranżerii oraz drugiej piwnicy ziemnej.

Zapraszamy na stronę Kujawsko-Pomorskiego Centrum Dziedzictwa w Toruniu do obejrzenia wizualizacji – kliknij link